PARAJA BANKAT dhe KAMATA NORMA e INTERESIT Proceset ekonomike mund t i ndajm n dy pjes 1 rrjedhat e mallit ose ekonomia.2 rrjedhat e paras ose ekonomia 1 Ekonomia reale shprehet dhe matet n sasit e pasurive t prodhuara ose pasurive natyrore tonelata nafte tonelata t mallit t prodhuar etj pastaj n numrin e pun tor ve t pun suar n sasin e kapaciteteve t instaluara prodhuese etj .2 Ekonomia monetare shprehet n sasin dhe qarkullimin e paras n form t pagave rent s kamatave mas s monetare depozitave etj Ekonomin reale e kontrollojn nd rmarrjet dhe qytetar t nd rsaekonomia monetare sht n n kontrollin e pushtetit monetar.qendror i cili ka monopol mbi emisionin e paras dherregullimin e rrjedhave t paras Raporti i ekonomis reale dhe monetare sht nj shtjeinteresante e nd rlikurar dhe e r nd sishme Ekonomia monetare buron nga ekonomia reale mir po.ekonomia monetare ka nj varg specifikash autonomirelative dhe ndikim kthyes mbi ekonomin reale Rregullimi i pjes s monetare t ekonomis p rdoret siinstrument i stabilizimit ose destabilizimit t sistemit t t r sish m ekonomik .Paraja sht send q me forc n e zakoneve osesipas rregullimit shtet ror ligjor sh rbena si mjet i pranuar nga t gjith n k mbimin e mallrave dhesh rbimeve dheb si mjet p rgjith sisht i pranuar p r pagimin e t gjitha.borxheve private dhe publike Shkaqet e dukuris s paras gjenden a n ndarjen shoq rore t pun s dhe specializimin eprodhimit b n pron n private .c n nevoj n e njer zve p r t tregtuar dhe p r t k mbyer produktet e tyre dhed n prodhimin e mallrave Forma e par e k mbimit t tepricave t produkteve ka qen trampa R1 R2 d m th k mbimi i ndonj malli q ka nj prodhues por q nuk i duhet .me nj mall tjet r t cilin e ka prodhuesi tjet r por n vend t mallit t veti duhet malli q ka prodhuesi i par Ky p rkim i dyfisht i rast sish m id shirave realizohet v shtir dhe ngadal Duke m njanuar t metat e tramp s njer zit kan zbuluar paran e cila sind rmjet se n tregti p rshpejton k mbimin e mallrave . N shekujt XVI dhe XVII kur prodhimi i mallrave shnd rrohet n prodhimin kapitalist t mallit paraja merr nj rol mobilizues me r nd si t dor s s par n aktivitetin ekonomik q fillon me nj sasi t paras dhezakonisht p rfundon me nj sasi tjet r t shtuar t paras Llojet e paras .Historia ekonomike njeh lloje t ndryshme t paras Periudha e tramp s k mbimi mall me mall u z vend suame periudh n e paras mall n t cil n rolin e ekuivalentit t p rgjithsh m kishin disa mallra t rralla p sh guackat vera argjendi ari etj . Pas paras mall shfaqet paraja monedh e cila n forma t ndryshme fark tohej apo prehej nga metalet e muara etj Nga fundi i shekullit XVII dhe fillimi i shekullit XVIIIparaqitet paraja e letres ose kart monedha e cila nuk kavler n e vet si mall por ka vet m vler simbolike d m th .k rkohet dhe zot rohet vet m p r mallrat q mund t blihenme t 17 Llojet bashk kohore t paras n form kart monedhash monedhash eqesh etj nuk kan vler t vet t brendshme si mallra por vet m simbolikisht dhe deklarativisht.p rfaq sojn paran e cila si rrjedhim quhet edhe para fiat osepara fiduciare fiat Le t jet ashtu Le t p rdoret lat fiducija mir besim Shteti p rcakton dhe shpall nj sin monetare dhe funksionet e Qytetar t q kan besim n vendimin e till dhe fuqin e shtetit.e pranojn at si para dhe me ndihm n e saj kryejn k mbimin emallrave dhe pagimin e borxheve p rderisa paraja e till simbolike t mos e humbas p sh n situata t inflacionitkritik funksionin e mas s s vler s dhe t mas s s mimeve At her qytetar t zakonisht nuk kan besim n pushtetin monetar andaj.funksionin e paras e kryejn disa mallra t tjera ose valuta t huaja stabile dhe t k mbyeshme Sot dallojm Paran e gatshme ose paran efektive n form t monedh s osekart monedh s q emiton banka qendrore e ndonj shteti . Paran depozit bankare q paraqitet n form depozite n bank eqedhe k rkesa n llogarit n banka Paraja bankare nuk ka form materiale por me k rkes n e pronarit mund t shnd rrohet n para t gatshme dhe t materializohet N koh n ton nga fundi i vitit 2001 ka marr hov me ndihm n e.teknologjis kompjuterike kalimi elektronik i paras nga nj llogari bankaren tjetr n gj q shpie n formimin e paras digjitale ose elektronike Pozhvillohet servisi financiar telematik dhe e ashtuquajtura bank e sht pis d m th p rcjellja e llogarive n bank dhe pagimi i borxheve me ndihm n ekomunikimeve kompjuterike n mes qytetar ve ose nd rmarrjeve nga nj ra.an si dhe bankave n an n tjet r N qarkullimin e pagesave dhe n tregun e paras paraqiten z nved sues t ndrysh m t paras n form t bonave kambialeve eqeve obligacioneveshtet rore dhe letrave t tjera me vler Ato kryejn funksionin qarkulluesdhe pagues t paras dhe n k t m nyr kompensojn munges n e paras .transaksionale 5 Institucionet financiareInstitucionet m t r nd sishme financiare n shtetet moderne jan bankat shoq rit e sigurimeve . fondet pensionale kooperativat e kursimit kreditit etj N sistemin bankar dallojm bank n qendrore dhe bankat afariste komerciale .T dyja llojet e bankave marrin pjes n emisionin e paras por n m nyra t ndryshme sepse funksionet mund sit dhe rolet e tyre jan qen sisht t Banka Qendrore Banka qendrore emiton t ashtuquajtur n paraprimare dhe p rpiqet t rregulloj sasin totale.t paras n nj vend P rve k saj ajo rregullon aktivitetin e bankave afariste kujdeset p r vler n e paras s vendit pastaj p r stabilitetin e mimeve . detyrimet financiare t shtetit ndaj bot s s jashtme Banka Afariste Bankat afariste marrin pjes n krijimin eparas depozitare por brenda kufizimeve dherregullave t caktuara nga normat ligjore dhe.politika e bank s qendrore Bankat afariste jan nd rmjet s financiar q mbledhin n form depozitash t kursimit tepricatmomentale t paras nga qytetar t dhe nd rmarrjetdhe ua huazojn qytetar ve e nd rmarrjeve t tjera q .kan deficit t paras Bankat afariste realizojn p rfitim si deferenc n mes kamatave aktive q i ark tojn ngahuak rkuesit dhe kamatat pasive q ua paguajn kursimtar ve apo pronar ve t depozit s . Kamata paraqet mimin p r shfryt zimin e kapitalit t huazuar Kamata sht mimi i p rdorimit t paras s huaj t huazuar p rkat sisht shuma monetare t cil n huak rkuesi ia paguanhuadh n sit sipas norm s s kamat s Norma e kamat s sht shuma procentuale e borxhit total. kryegj s t cilin debitori krahas kryegj s duhet t ia paguaj kreditorit n nj nj si kohe zakonisht n nj vit Norma nominale e kamat s duhet dalluar nga norma reale ekamat s e cila p rftohet si diferenc midis norm s nominale t kamat s dhe norm s s inflacionit . Madh sia e norm s s kamat s varet nga raporti iofert s dhe i k rkes s s paras si dhe nga nj vargfaktor sh t tjer si jan k ta a afati ose koha e kthimit t huas kur afati sht i gjat norma e kamat s zakonisht sht m e madhe .b rreziku i plasmanit ose siguria e kthimit t paras huat merrezik kan norm kamate m t lart c likuiditeti i mjeteve mjetet likuide t pagimit pra ato q mund t kthehen shpejt n para t gatshme pa e humburvler n zakonisht kan norm kamate m t vog l kurse.norma e kamat s p r mjetet jolikuide sht m e madhe d shpenzimet administrative huat me shpenzime t lartaadministrative kan norma t kamat s m t m dha Llojet e KamataveDallojme keto lloje te kamatave . Kamata nominale Kamata reale Kamata negative reale Kamata nominale determinon raportet ne mes teofertes dhe kerkeses se kapitalit hua Ajo rregullohet me.politiken e ekonomike dhe monetare Kamata reale paraqet kamaten nominale tekorigjuar me indeksin e mimeve me pakic perqindja e inflacionit dhe logaritet me formulen in kamata nominale.ir kamata realep perqindja e inflacionit Shembull p 5 atehere ir in p 10 5 5 . Kamata negative reale tregon se kapitali i huazuarpas nje kohe vjen e shkrihet pasi perqindja einflacionit eshte me e madhe se kamata nominale Ne kete rast mungon oferta e kapitalit hua netregun financiar . Kamata reale varet nga keta faktore perqindja e inflacionit kamata nominale raporti i politikes ekonomike ndaj politikes se normesse kamates. struktura e kapitalit te ndermarrjeve kapitali vetiakdhe i huazuar te ardhurat per capita dhe mundesia e formimit tekursimit nga te ardhurat inflacioni i pritur. hapja me e madhe apo me e vogel e ekonomise dhendikimi i tregut boteror financiar ne tregun e kapitalitdhe ne sistemin bankar te venditPARAJA, BANKAT dhe KAMATA (NORMA e INTERESIT) * * Kamata reale varet nga keta faktore: - perqindja e inflacionit - kamata nominale - raporti i politikes ekonomike ndaj politikes se normes se kamates - struktura e kapitalit te ndermarrjeve (kapitali vetiak dhe i huazuar) - te ardhurat per capita dhe mundesia e formimit te kursimit nga te a